سه‌روكێ پشكا زمانێ كوردى
كولیژا زمانان
پشكا زمانێ كوردى سه‌روكێ پشكا زمانێ كوردى د. سلێمان ئيسماعيل ره‌جه‌ب ئيمێل:suliman.rajab@uod.ac كورته مێژوويه‌ك ل دور پشكا زمانێ كوردى: پشكا زمان و ئه‌ده‌بێ كوردى ل زانكويا دهوكێ ل سالا (1994) وه‌كو پشكه‌ك سه‌ر ب كولیژا ئادابێڤه هاته ڤه‌كرن و يا به‌رده‌وام بوويه هه‌تا سالا 2016 ، كو ل وێ سالێ پشتى كوليژا زمانان ل كوليژا زانستێن مروڤايه‌تى هاتيه جوداكرن بوويه پشكه‌ك ل پشكێن كوليژا زمانان، كو هه‌تا نهو يا به‌رده‌وامه و هه‌رسال قوتابيان د هه‌رسێ ئاستێن به‌كالوريوس، ماسته‌ر و دكتورايێدا وه‌ردگريت. سیسته‌مێ خواندنا به‌كالوريوسێ ل ئه‌ڤێ پشكێ چوار سالن، كو هه‌ر ساله‌ك ل دوو سمسته‌ران پێكدهێت واته سه‌رجه‌مێ وان (8) سمسته‌رێن خواندنێنه، ل دوماهیێ قوتابى باوه‌رناما به‌كالوریوسێ ب زمان و ئه‌ده‌بێ كوردى وه‌ردگرن، هه‌روه‌سا قوتابى ل ڤێ پشكێ دشێن به‌رده‌وامى ب خاندنا بلند بدن ل قوناغێن (ماسته‌ر و دكتورا)یێ ب هه‌ردوو پسپوریان ( پسپوريا گشتى زمان و پسپوريا گشتى ئه‌ده‌ب) كو هه‌ريه‌ك ل ڤان پسپوريێن گشتى چه‌ندين پسپوريێن هويرتر و تايبه‌تى بخوڤه دگرن و قوتابى دشێت تێدا به‌رده‌واميێ بخواندنێ بده‌ت. هه‌لبه‌ت خواندنا ماسته‌رێ ل سالا (2000) ل ڤێ پشكێ هاتيه ڤه‌كرن و خواندنا دكتورایێ ل ساڵا (2011) كو هه‌تا نهو ب هه‌ر دوو پسپوريان و هه‌ر دوو ئاستان قوتابى دهێنه وه‌رگرتن و خاندن تێدا يا به‌رده‌وامه. ل ڤێ پشكێ ژماره‌كا باشا ماموستايێن خودان شيان و بروانامێن به‌رز تێدا وانان دبێژن كو (21) ژ ماموستايێن ڤێ پشكێ خودانا برواناما دكتورايێنه و ( 2) پروفيسور و (15) ماموستايان ناسناڤێ پروفيسورێ هاريكار هه‌يه‌و و (20) ماموستا ژى خودان برواناما ماسته‌رێنه و (10) ژوان ناسناڤێ ماموستا و (10) ژ وان ژى ماموستايێن هاريكارن. دیتنا پشكێ: ديتنا پشكێ پێگه‌هاندنا كه‌سانێن پسپوره د بیاڤێ زمان و ئه‌ده‌بێ كوردیدا كو هه‌ولا پێشئێخستنا زمانێ كوردی بده‌ن، چونكى مه‌سه‌لا زمانی گرێدايى ئاسایشا نه‌ته‌وه‌ییه ب تایبه‌ت د ئه‌ڤى سه‌رده‌مێ هه‌ستیاردا و زێده‌تر هه‌ول بهێنه دان بۆ پتر خزمه‌تكرنا زمانێ كوردى ب رێكا به‌رده‌وامیدان ل سه‌ر خواندن و ڤه‌كۆلینێن ئه‌كادیمى د بوارێ زمانێ كوردیدا، هه‌تا ژ پیڤاژوا بزاڤا پێشكه‌فتنخوازا زمانێن جیهانى نه‌هێته دابرین. يا ديتر ئارمانج ئه‌وه زمانێ كوردى ژى مل ب ملێ زمانێن جيهانى ببيته زمانێ زانست و زانينێ و ناڤه‌ندێن گرنگێن فێربونا زمانێ كوردى ژى ل ولاتێن بيانى بهێنه ڤه‌كرن، بۆ پتر ناساندنا كه‌لتور و مێژو و فه‌رهه‌نگ و شارشتانيه‌تا كوردى، دگه‌ل هندێ ده‌مێ وێ هاتيه كو ئه‌م ژى وه‌ك كورد بشێين زمان و ئه‌ده‌بێ خو هه‌م ب رێكا به‌رهه‌مێن زانستى و هه‌م ب رێكا ئه‌ڤان پسپورێن د بوارێ زمان و ئه‌ده‌بێ كورديدا كار دكه‌ن، ب وه‌رگێرانا وان بۆ زمانێن بيانى بگه‌هينينه ته‌ڤايا جيهانێ و كه‌لتور و تێراوانينێن خو بۆ ژيانێ بۆ جيهانيان بده‌ينه دياركرن، چونكى زمان و ئه‌ده‌ب د هه‌مى ولاتاندا ئێك ژ ته‌وه‌رێن هه‌ره گرنگه بۆ ناساندنا ناسنامه و كه‌لتور و شارشتانيه‌تا هه‌ر ولاته‌كێ، له‌ورا بومه وه‌ك كورد سه‌ره‌رايێ بهايێ زانستى و پسپورى بهايه‌كێ نه‌ته‌وايه‌تى ژى هه‌يه، چونكى دڤێت ب رێكا زمان و ئه‌ده‌با خو ئه‌م بشێين به‌ره‌ڤانيێ ل ناسناما و كه‌لتور و هه‌بوونا خو بكه‌ين، له‌ورا ئه‌و كه‌سانێن دڤى بواريدا كار دكه‌ن و ل داهاتى دهێنه ڤێ پشكێ دڤێت، ب بيرو باوه‌رێن كوردايه‌تى ئه‌ڤى ئه‌ركى بستويێ خوڤه بگرن و ب به‌رپرسياريه‌تى ئه‌ڤى ئه‌ركى جێبه‌جێ بكه‌ن، بێ شك ئه‌و ملله‌تێ كو گرنگيێ ب زمان و ئه‌ده‌با خو نه‌ده‌ت ژلايێ ناساندنا كه‌لتور و ناسناما خو دێ يێ پاشڤه‌مايى بيت، يان ئه‌و ولاتێن نه‌شياى به‌ره‌ڤانيێ ژ كه‌لتور و ناسناما خو بكه‌ن هوكار ئه‌وه، كو نه‌شياينه وه‌كو پێدڤى زمان و ئه‌ده‌با خو بده‌نه دياركرن و ب چاڤه‌كێ نزم سه‌حكريه زمان و ئه‌ده‌با خو، له‌را يا گرنگه ئه‌م وه‌ك كورد بشێين باشتر خزمه‌تا زمان و ئه‌ده‌با خو بكه‌ين و باشتر بۆ خه‌لكه‌كێ خو بده‌ينه نياسين، ژبه‌ر ڤێ چه‌ندێ هه‌لگرتنا ئه‌ڤى بارى، باره‌كێ گرانه و پرى به‌رپرسياره‌تيه، لێ دگه‌ل هندێ دڤێت ئه‌وێ چه‌ندێ ژى بزانين كو ئه‌ڤ خزمه‌تكرنه بۆ ولاتى و ملله‌تێ خو خزمه‌ته‌كا هه‌رى مه‌زنه. په‌یاما پشكێ: په‌یاما پشكێ پێشكێشكرنا پروگرامه‌كێ خواندنێ بۆ ب ده‌ستڤه‌هینانا باوه‌رناما به‌كالوریوسێ و ماسته‌رێ و دكتورایێ ب هه‌ردوو پسپوریێن ئه‌ده‌ب و زمان د بوارێ ئه‌ده‌ب و زمانێ كوردیدا، ئه‌ڤ پروگرامه پێكهاتیه ژ وانه‌بێژى و خواندنه‌كا سه‌رده‌میانه یا تێروته‌سه‌ل ل سه‌ر پسپوریا ئه‌ده‌ب ب قۆناغ و جۆر و بیاڤێن ئه‌ده‌بى و هه‌روه‌سان زمان ب هه‌ر سێ ئاستێن خوڤه لێ دهێنه وه‌رگرتن، زێده‌بارى هه‌ولدان بۆ پێشكێشكرنا شه‌هره‌زایێ بۆ قوتابیان د لایه‌نێن پراكتیك و ره‌خنه و شلوڤه‌كرنێدا ب ئاوایه‌كێ پێشكه‌ڤتى بۆ ئه‌نجامدانا كاره‌كێ سه‌ركه‌ڤتى و ب ده‌ستڤه‌هینانا ره‌وشه‌نبیریه‌كا به‌رفره‌هـ. هه‌لبه‌ت گرنگيدانا ب زمانێ كوردى ل دويڤ وان تيورانه ئه‌وێن زمانێن جيهانى پێ دهێنه شروڤه‌كرن و پراكتيزه‌كرنا ڤان تيوران ل سه‌ر زمانێ كوردى دێ باشتر لايه‌نێن ئه‌رێنى و نه‌رێنيا زمانێ كوردى بۆ مه ده‌نه‌دياركرن، ژلايه‌كێ ديتر گرنگيدانه ب لايه‌نێ ئه‌ده‌بى و ئاشناكرنا قوتابيانه ب ميتود و بنه‌مايێن ره‌خنه‌يى و ئه‌ده‌بيێن جيهانى و شروڤه‌كرنا تێكست و بابه‌تێن ئه‌ده‌بيێن كوردى ل دويڤ ڤان تيور و ميتودان كو د ئه‌نجامدا پێگه‌هاندنا قوتابيه‌كێ خودان شيانه بۆ خزمه‌تكرنا زمان و ئه‌ده‌بێ كوردى. بازارێ كارى بۆ ده‌رچوويێن پشكێ: هه‌لبه‌ت بازارێ كارى بۆ ئه‌ڤێ پشكێ بێگومان وه‌كى پشكێن ديتر نينه، لێ دگه‌ل هندێ ڤه‌ديتنا كارى بۆ ڤێ پشكێ زێده‌تر يا گرێدايه ب ده‌زگه‌هێن حكوميڤه، چونكى ئه‌و جهێن ده‌رچويێن ئه‌ڤێ پشكێ تێدا كار دكه‌ن زۆرينا وان سه‌ر ب دامو ده‌زگه‌هێن حكوميڤه‌يه، دگه‌ل هندێ ره‌نگه هنده‌ك ده‌رفه‌تێن كارى ژى هه‌بن كو يا گرێدايه ب شيان و كارامه‌يا ده‌رچويێن وێڤه، پشتى قوتابى ل ڤێ پشكێ ده‌ردچيت دشێت وه‌ك ماموستا ل ناڤه‌نده‌كا خواندنێ كارێ ماموستايێ بكه‌ت بۆ گوتنا بابه‌تێ زمان و ئه‌ده‌بێ كوردى كو ل هه‌مى قوناغێن خاندنێ هه‌تا پولا دوازدێ ل قوتابخانێن سه‌ر ب وزاره‌تا په‌روه‌ردێڤه دهێته خاندن، هه‌روه‌سا ده‌رچويێن وێ دشێن وه‌كى ره‌خنه‌گره‌كێ ئه‌ده‌بى، نڤيسه‌ر، وه‌رگێر، ڤه‌كوله‌ر د ناڤه‌نده‌كا ره‌وشه‌نبيرى و فێركرنێدا، هه‌لسه‌نگێنه‌رێ زمانى د ناڤ ده‌زگه‌هێن ميرى و ب تايبه‌ت ده‌زگه‌هێن راگه‌هاندنێ، په‌رتوكخانه و ده‌زگه‌هێن چاپ و نڤيسينێدا كار بكه‌ن. له‌ورا باشترين جهـ پشتى كارێ وانه‌بێژيێ، ده‌زگه‌هێن چاپكرنێ و راگه‌هاندنێنه بۆ ده‌رچويێن ئه‌ڤى به‌شى كو تێدا دشێن به‌رنامێن ئه‌ده‌بى، راديويى و تله‌فزيونى و د هوبێن ره‌وشه‌نبيريێن هه‌مى فه‌رمانگه و وه‌زاره‌تێن ولاتيدا كار بكه‌ن. ئارمانجێن پشكێ: ئارمانجا هه‌ره سه‌ره‌كى ژ دامه‌زراندنا پشكێ به‌رهه‌ڤكرنا قوتابیان ل سه‌ر شیانێن زمانى و به‌رفره‌هكرنا ئاسویێن وانێن ره‌وشه‌نبیری و ئه‌ده‌بى د بیاڤێ زمان و ئه ده‌بێ كوردیدا، ژ پێخه‌مه‌ت به‌رده‌وامیدان ب پێشڤه‌برنا پروسێسا خواندنێ و خورتبوونا بزاڤا زانستى ل سه‌ر بنه‌مایه‌كێ ئه‌كادیمی. هه‌روه‌سان پێشڤه‌برنا ئاستێ ره‌وشه‌نبیرى یێ قوتابیان و گه‌شه‌كرنا ئاسویێن زانیاریێ ل ده‌ڤ وان ب تایبه‌تى د ئه‌وان بیاڤێن پێدڤیدا، ئه‌وێن په‌یوه‌ندى ب كه‌لتور و چاندا كوردیڤه هه‌ى. وه‌رگرتنا پێزانینێن پێدڤى ل سه‌ر بنه‌مایێن زمانڤانى و زمانێ دایكێ و بكار هينانا زمانه‌كێ زانستى بۆ پتر خزمه‌تكرنا زمان و ئه‌ده‌با كوردى . يه‌كه‌يێن خواندنێ: قوناغا ئێكێ/ سمسته‌رىَ ئێكێ ژ كودێ بابه‌تى ناڤێ بابه‌تى ب كوردى ناڤێ بابه‌تى ب عه‌ره‌بى ناڤێ بابه‌تى ئينگليزى يه‌كه ژمارا ده‌مژمێرا تيورى پراكتيك 1 Kl1101 فونه‌تيك فونتيك Phonetics 2 2 2 Kl1102 ده‌ستثێكه‌ك بۆ زمانى مقدمة في اللغة Introduction to language 3 3 3 Kl1103 ئه‌ده‌بێ فؤلكلورى1 الادب الفولكلور1 Folklore Literature1 3 3 4 Kl1104 تێكستا ئه‌ده‌بى نصوص ادبية Literary Texts 3 3 5 Kl1105 زمانێ ئنگليزى1 اللغة الانكليزية1 English language1 2 2 6 Kl1106 دانوستاندنا ئه‌كاديمى مناقشات اكاديمى Academic Debate 3 1 2 كويێ يه‌كان 16 14 2 16
قوناغا ئێكێ/سمسته‌رێ دويێ ژ كودێ بابه‌تى ناڤێ بابه‌تى ب كوردى ناڤێ بابه‌تىب عه‌ره‌بى ناڤێ بابه‌تىب ئينگليزى يه‌كه ژمارا ده‌مژێرا تيورى پراكتيك 1 Kl2101 فونولوجى فونولوجى phonology 2 2 2 Kl2102 رێزمان قواعد grammar 3 3 3 Kl2103 ئه‌ده‌بێ فۆلكلورى2 الادب الفولكلور2 Folklore Literature2 3 3 4 Kl2104 رێبازێن ڤوكولينێ منهج البحث methods of research 3 3 5 Kl2105 زمانىَ ئنگليزى2 اللغة الانكليزية2 English language2 2 2 6 Kl2106 كومپيوته‌ر الحاسوب Computer 3 1 2 كويێ يه‌كان 16 14 2 16
قوناغا دويێ/سمسته‌رێ ئێكێ
ژ كودێ بابه‌تى ناڤێ بابه‌تى ب كوردى ناڤێ بابه‌تى ب عةرةبى ناڤێ بابه‌تىب ئينگليزى يه‌كه ژمارا ده‌مژێرا تيورى پراكتيك 1 Kl1201 كێشا كلاسيكى الوزن العروضي Prosody meter 2 2 2 Kl1202 رێبازێن ئه‌ده‌بى المذاهب الادبية Literary Methods 3 3 3 Kl1203 تيورا ئه‌ده‌بى نظرية الادب Literature Theory 3 3 4 Kl1204 مورفولوژى1 صرف Morphology 2 2 5 Kl1205 ليكسيكولوژى علم المفردات Lexicology 3 3 6 Kl1206 زاره‌كان اللهجات Dialectology 3 3 كويێ يه‌كان 16 16 16
قوناغا دويێ/سمسته‌رێ دويێ
ژ كودێ بابه‌تى ناڤێ بابه‌تىب كوردى ناڤێ بابه‌تى ب عه‌ره‌بى ناڤێ بابه‌تىب ئينگليزى يه‌كه ژمارا ده‌مژێرا تيورى ثراكتيك 1 Kl2201 كێشا خومالى الوزن الهجائي Satirical meter 2 2 2 Kl2202 ئه‌ده‌بێ كه‌ڤن الادب القديم Ancient Literature 3 3 3 Kl2203 شێوازێن دارشتنێ التعبيرو الا نشاء Expression،and composition 3 3 4 Kl2204 مورفولوژى2 صرف2 Morphology2 2 2 5 Kl2205 شارستانيا كوردا حضارة الكورد Kurdish Culture 3 3 6 Kl2206 زمانێ عه‌ره‌بى اللغة العربية Arabic Language 3 3 كويێ يه‌كان 16 16 16
قوناغا سێيێ/ سمسته‌رێ ئێكێ
ژ كودێ بابه‌تى ناڤێ بابه‌تىب كوردى ناڤێ بابه‌تىب عةرةبى ناڤێ بابه‌تىب ئينگليزى يه‌كه ژمارا ده‌مژێرا تيورى پراكتيك 1 Kl3101 ره‌خنا تيورى 1 النظريات النقدية1 Theories of criticism1 3 3 2 Kl3102 ره‌وانبێژى البلاغة Rhetoric 3 3 3 Kl3103 رسته‌سازى1 نحو Syntax 3 3 4 Kl3104 ئه‌ده‌بێ نوى الادب الحديث Modern literature 3 3 5 Kl3105 تيورێن زمانى1 النظريات اللغوية Theories of Language 2 2 6 Kl3106 زمانێ فارسى1 اللغة الفارسية Persian Language 2 2 كويێ يه‌كان 16 16 16
قوناغا سێيێ/ سمسته‌رێ دويێ
ژ كودێ بابه‌تى ناڤێ بابه‌تىب كوردى ناڤێ بابه‌تىب عه‌ره‌بى ناڤێ بابه‌تىب ئينگليزى يه‌كه ژمارا ده‌مژێرا تيورى پراكتيك 1 Kl3201 ره‌خنا تيورى 2 النظريات النقدية2 Theories of criticism2 3 3 2 Kl3202 شێوازێن ئه‌ده‌بى الاسلوب الادبى Literary Stylistics 3 3 3 Kl3203 زمانڤانيا تيورى علم اللغة النظري Theoretical Linguistics 3 3 4 Kl3204 رستةسازى2 نحو2 Syntax2 3 3 5 Kl3205 تيورێن زمانى2 النظريات اللغوية2 Theories of Language2 2 2 6 Kl3206 زمانێ فارسى2 اللغة الفارسية2 Persian Language2 2 2 كويێ يه‌كان 16 16
قوناغا چارێ/ سمسته‌رێ ئێكێ
ژ كودێ بابه‌تى ناڤێ بابه‌تىب كوردى ناڤێ بابه‌تىب عه‌ره‌بى ناڤێ بابه‌تىئينگليزى يه‌كه ژمارا ده‌مژێرا تيورى پراكتيك 1 Kl4101 ئه‌ده‌بێ هه‌ڤچه‌رخ1 الادب المعاصر1 Contemporary Literature 2 2 2 Kl4102 ئه‌ده‌بێ به‌راورد1 الادب المقارن1 Comparative Literature 2 3 3 Kl4103 ره‌خنا پراكتيكى1 نقد التطبيقى1 Practical Criticis 3 3 4 Kl4104 واتاسازى1 علم الدلالة1 Semantics 3 3 5 Kl4105 زمانڤانيا پراكتيكى علم اللغة التطبيقي Practical Linguistics 3 3 6 Kl4106 زمانێ فارسى اللغة الفارسية Persian Language 3 3 كويێ يه‌كان 16 16
قوناغا چارێ/ سمسته‌رێ دويێ
ژ كودێ بابه‌تى ناڤێ بابه‌تىب كوردى ناڤێ بابه‌تىب عه‌رةبى ناڤێ بابه‌تىب ئينگليزى يه‌كه ژمارا ده‌مژێرا تيورى پراكتيك 1 Kl4201 ئه‌ده‌بێ هه‌ڤچه‌رخ2 الادب المعاصر1 Contemporary Literature 2 2 2 Kl4202 ئه‌ده‌بێ به‌راورد2 الادب المقارن1 Comparative Literature 2 2 3 Kl4203 ره‌خنا ثراكتيكى2 نقد التطبيقى1 Practical Criticism 3 3 4 Kl4204 واتاسازى2 علم الدلالة1 Semantics 3 3 5 Kl4205 وه‌رگێران ترجمة Translation 3 3 6 Kl4206 ڤه‌كولينا ده‌رچوونث بحث التخرج Research project 3 3 كويێ يه‌كان 16 16