كةنكةشا ناما ماستةر: هند بهزاد المفتي, 20.06.2019
June 24, 2019, 1:06 a.m.

لبن جافديري و سةربةرشتيا راكريا كوليزا دةرمانسازي ل زانكويا دهوكيَ, ناما ماستةرا قوتابي " هند بهزاد المفتي" لبن ناف و نيشانيَ: " نەخوشییا درم یاسیللا سیهان  یا ناچالاک د ناڤبەرا کارمەندێن چاڤدێرییا ساخلەمی ل پارێزگەها دهوکێ: ژ پکشکنینێ هەتا خوپاراستنێ " هاتة كةنكةشةكرن و شروفة كرن, ل روزا بينج شةمبي ريكةفتي 20.06.2019, ل سةنتةريَ رةوشةنبيري و جفاكي ل زانكويا دهوكيَ.

هةزي يي كوتني ية كو ئةف فةكولينة هاتية جاب كرن ل كوفارا بةرنياس " journal of tropical medicine and infectious disease" كو سةر بة كوليزا بزيشكي يا تروبيكال يا اوستوراليية كو بنة جهة ل اوستوراليا و هاتية جاب كرن ل باسيلا سويسري.

Link to the journal: https://www.mdpi.com/2414-6366/4/2/85/htm

 

ئةف فةكولينة ييَ هاتية بةرهةف كرن لبن جافديريا:

  • هاريكاريَ بروفيسور "د. مؤيد أغالي ميرزا", و
  • ماموستا "د. ابتسام صالح عبدالرحمن"

ليزنا زانستي بيكهاتية ز هةر ئيَك ز بةريَزان:

  • هاريكاريَ بروفيسور "د. احمد محمد صالح" ... سةروك
  • هاريكاريَ بروفيسور "د. زيد مؤيد ياسين" ... ئةندام
  • ماموستا "د. مروان محمد ميرخان" ... ئةندام

…………………………..

بوختا فةكولينيَ:

بيَشةكى : ل كورةى نويترين بيَشبيني, نزيكي جاريَكا ئاكنجييَن جيهانيَ تووشى نةخوشيا سيللا سيهان (LTBI) دبن. و ريَكخراوا ساخلةمييا جيهانى WHO  فىَ نةخوشييىَ وةك حالةتةكا بةرسفدانا بةركريا بةردةوام زبو هاندانا لةش باريَزيَت سيللا جالاك يا كلينيكي (Active TB).  ب شيَوةكىَ كشتى نةخوشيا LTBT ب ريَكا تيَستا Tuberculin Skin Test  (TST) و هةروةسا ب ريَكا Interferon gamma release assay (IGRAR( دهيَتة دةست نيشان كرن. فةكولينا دياركرية كو ب شيَوةكىَ كشتى (TGRA) ووردترة ب ريَزا 97% ز (TST)يىَ, ب تايبةت بو وان كةسيَن ب (BCG) هاتينة فاكسين دان. ريَزا تووشبوونا كارمةنديَن جافديَريا ساخلةمي ب نةخوشيا Mycobacterium Tuberculosis و مةترسيا ريَزا جالاك بوونا LTBI  بو نةخوشيا سيهان يا جالاك ثيَترة ز تيَكرا نافنجي. و تا نوكة هيض زانيارى و داتا سةبارةت بةلاف بوون و مةترسييَت فىَ نةخوشيىَ د ناف كارمةنديَن بوارىَ ساخلةميىَ ل هةريَما كوردستانىَ ب كشتى و ل ثاريَزكةها دهوكىَ ب تايبةتى نينن.

ئارمانج: ئارمانجا فىَ فةكولينىَ دةست نيشان كرنا ريَزا بةلاف بوون و هوكاريَن مةترسيا تووشبوونىَ ب فىَ نةخوشيا درم ئةوذى ب بكارئينانا ثشكنينا (Quntiferon Tb Gold Plus) و زيَدةبارى فىَ ضةندىَ بو دةست نيشان كرن و جارةسةركرنا كارمةنديَن ساخلةميىَ ييَت تووشبووى ب ريَكا دانا جارةسةريا خوباراستنىَ.

ديزاين: فةكولينا بانةبرطةيى

ريَكاري: ئةف فةكولينة ل نافبةرا هةيفا نيسان و تيرمةها سالا 2018  ل دةزطةهيَن جودا جودا ييَت جافديَريا ساخلةمي ل باريَزكةها دهوكىَ هاتية ئةنجام دان. كارمةند ز بواريَن جوداجودا هاتينة هةلبزارتن و سامبل ز وان ب شيَوةكىَ هةرةمةكي و نة ريَكخستى هاتينة وةركرتن و هةروةسا رابرسييةكا ئيَككرتى ,بو كومكرنا بيَزانينيَت ديموكرافي و هوكاريَن مةترسيىَ ييَن دطةل LTBI دهيَن, هاتيية بكارئينان. بشكنينا QFI-Plus  بو هةمووى كارمةندا هاتية كرن. ئةو كارمةنديَت ئةنجاميَت وان د دياركرى نةبووين (indeterminate ) بشكنينا TST بو هاتة كرن, و ئةويَن ئونجاميَن وان ئةريَنى دةركةتين (Positive) بشكنينيَن بتر بو هاتنة كرن ب ريَكا بشكنينا ووردبينا بلغةمىَ و هةروةسا بشكنينا سينكي (Chest x-ray).

ئةنجام: هةزمارا 400 كارمةنديَن جافديَريا ساخلةمي بةشدارى د فىَ فةكولينىَ دا كرية و 5 كةس هاتينة لادان ز سةدةما ئةنجاميَن نةدياركرى (indeterminate) و رازى نةبوون بةردةواميىَ بدةنة فةكولينىَ. لةورا بتنىَ 539 هاتينة توماركرن. 49 كةس ز وان ئانكو نزيكي ( 12%) ئةنجاميَن بشكنينيَن وان د ئةريَنى بوون. تيَكرا زيىَ كارمةنديَن ساخلةميىَ (9.25+33.4) و باهرا بتر زوان ئافرةت بوون ب ريَزا (51%). شيكارا يةكةكوراو (univariate analysis) دياركرية كو LTBI باهرا بتر ل دةفوان كارمةندان هةبووية ئةويَن ئةف هوكارة هةين: ئةويَن زيىَ وان ز 30 ساليىَ بترفةخوارنا كحولىَ, خزمةتا بتر ز 11 سالان, كاركرن ل جهيَن مةترسيدار و هةروةسا نوزدار. بةلىَ د شيكارا فرةلايةن دا هوكارىَ مةترسيىَ يىَ ئيَكانة بو نةخوشيا LTBI ئةو بوون  ئةويَن زيىَ وان دنافبةرا (30-39) سالان دا. بشكنينيَن بزيشكى ييَن ديتر هةبوونا (Active TB) د ناف كارمةنديَن جافديَريا ساخلةمي ديارنةكر. سةبارةت جارةسةريا خوباراستنىَ, (63.3%) ئانكو 31 كةسان رازي بوون ل سةر جارةسةريىَ, د دةمةكى دا كو 18 (36.7%) رازي نةبوون جارةسةريا كيميايى وةربكرن. زهةزمارا 31 كارمةندان, 12 (38.7%) جارةسةريا Isonizid  (INH) بو ماوىَ 6 هةيفان وةركرت, 17 (54.8%) جارةسةريا تيَكةل دنافبةرا Isonizid و rifampicin  بو ماوىَ 3 هةيفان وةركرت, و بتنىَ 2 (6.5%) جارةسةريا بيَكهور (Fluroquinolones) وةركرت جونكى نةشيان دةرمانيَن دزة سيللىَ وةربكرن. تيَكرا تمامكرنا جارةسةريا سةرجةمى (67.7%) بوو وتيَكرا تمامكرنا هةر ئيَك ز INH  و INH/RMP  و FQs: (41.6%), (82.3%), و (100%) بوون د دويف ئيَك دا.

دويماهيك: سةرةراى وىَ ضةندىَ كو ئيراقىَ تا رادةكىَ ريَزةكا بلند يا سيللا سيهان هةية, لىَ ريَزا بةلافبوونا وىَ دنافبةرا كارمةنديَت ساخلةميىَ ل باريَزكةها دهوكىَ يا كيَمة تا رادةيةكى. كةلةكا كرنكة بشكنين بو كارمةنديَن ساخلةميىَ ل باريَزكةها دهوكىَ بو نةخوشيا LTBI بهيَتة كرن تايبةت بو نوزداران, كةنجان, ئالوودةبووييَن كحولىَ و كةسيَن بو دةمةكىَ دريَز كار جهيَن مةترسيدار كرين كو نةخوشيا سيللىَ بهيَتىَ. تيَكرايا بةرسفدانىَ و قبوولكرنا جاروسةريىَ يا نزم بوو. زبةر فىَ جةندىَ بيَكوليَن بزيشكى زبو رةوشةنبيريكرنا كارمةنديَن جافديَريا ساخلةميىَ ب شيَوةكىَ سةرةكى ئةويَن نة تايبةتمةند, بيَنكافةكا كرنكة زبو هاندانا وان بو قبوولكرنا جارةسةريىَ.